دانشمندان ایرانی نقض قانون دوم ترمودینامیک را کاربردی کردند

دکتر عباس‌علی صابری، دانشمند ایرانی ، پژوهشگر برنده «جایزه ابوریحان» و برگزیده علوم پایه کشور در سال ۹۵،‌ در گفت‌و‌گو با دیده‌بان علم ایران درباره این دستاورد مهم گفت: قانون دوم ترمودینامیک، بر پایه‌ این واقعیت تجربی استوار است که به‌عنوان مثال، هیچ‌گاه نمی‌توانیم ماشین گرمایی داشته باشیم که کل انرژی حرارتی دریافت شده را به کار مفید تبدیل کند، به عبارتی، ما ماشینی با بازدهی ۱۰۰ نداریم. مثلا امکان ندارد که یک یخچال طی یک چرخه، تمام انرژی را که از منبع سرد دریافت می‌کند به منبع گرم انتقال دهد؛ بلکه مقداری از این انرژی طی این فرایند هدر می‌رود. به عبارتی، قانون دوم ترمودینامیک متضمن این مفهوم است که یک فرایند، فقط در یک جهت معین پیش می‌رود و در جهت خلاف آن قابل وقوع نیست.

 به گفته وی، تاکنون نقض چنین قانونی در دنیای اطراف ما به عنوان یک سیستم بزرگ-مقیاس مشاهده نشده است.پژوهشگر پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM) افزود: یکی از دلایلی که نقض قانون دوم ترمودینامیک در زندگی روزمره مشاهده نمی‌شود، خاصیت ظهوری برآمده از آمار بسیار بالا است، یعنی وجود تعداد بسیار بالای درجات آزادی (یا تعداد ذرات بسیار بزرگ) از مرتبه عدد آووگادرو یعنی در حدود ۱۰ به توان ۲۳ ؛ بنابراین ما هیچ وقت، به عنوان مثال، شاهد آن نیستیم که یک مقاومت الکتریکی به یک مدار انرژی بدهد؛ بلکه همواره انرژی را به صورت گرما هدر می‌دهد؛ یا به عنوان مثال دیگر هیچ‌گاه ندیده‌ایم که گرما به‌طور خودبخود از جسم سردتر به جسم گرم‌تر منتقل شود؛ اما در سیستم های کوچک که شامل تعداد ذرات کمی مثلا از مرتبه ۱۰ یا ۱۰۰ هستند، افت و خیزهای آماری به شدت غالب می‌شوند که نقش بسیار تعیین کننده ای در توصیف رفتار سیستم‌های غیرتعادلی ایفا می‌کنند. 

دکتر صابری تاکید کرد: باید گفت هرچند که اکثر سیستم‌های اطراف ما دور از تعادل هستند، ولی به دلیل دشواری این‌گونه مسائل، نظریه‌های اندکی برای توصیف آن‌ها در دنیا توسعه داده شده است.

دکتر صابری خاطرنشان کرد: بنابراین هر گامی در جهت توسعه این نظریه‌ها بسیار ازشمند بوده و یکی از نیازهای اساسی در این زمینه تحقیقاتی محسوب می‌شود. از طرفی، مشاهده نقض قانون دوم ترمودینامیک در سیستم کوچک امکانپذیراست و هیچ تناقضی با دانسته‌های قبلی ندارد.

 این فیزیکدان افزود: می‌توان از مشاهدات نقض قانون دوم ترمودنیامیک در سیستمهای کوچک، برای درک بهتر سیستم‌های دور از تعادل به نحو جالبی بهره جست. حتی می‌توان از این اتفاقات استفاده کرد و برای سیستم کمیت‌های تعادلی نظیر دما تعریف کرد. مثلا به عنوان یک کاربرد عملی می‌توان از این دستاورد به دلایل فروریزش سیلوهای نگهداری مواد دانه‌ای شبیه برنج و گندم و … پی برد و در جهت رفع این مشکل گام برداست.به گزارش دیده‌بان علم ایران، دانشمندان ایرانی با ارائه راهکاری مدرن جهت مطالعه نقض قانون دوم ترمودینامیک امیدوارند بتوانند راه را برای توسعه نظری درک سیستم‌های دانه‌ای و نیز سیستم‌های مورد علاقه در ماده چگال نرم هموار سازند.